De vroeg– en midden-Romeinse tijd

De bestuurlijke organisatie

Volgens de officiële geschiedschrijving werd Gallië in 57 v. Chr. een deel van het Romeinse Rijk. Elke provincie werd onderverdeeld in civitates, waarvan het grondgebied min of meer overeenstemde met de vroegere stamgebieden. Velzeke bevond zich in de Civitas Nerviorum, een onderdeel van de provincie Gallia Belgica.

De militaire organisatie

In onze gewesten zijn de eerste verharde wegen door Romeinse militairen aangelegd. Deze ontwikkelden zich uiteindelijk tot slagaders van het handelsverkeer. Velzeke lag op een niet onbelangrijk knooppunt van twee Romeinse wegen.

Velzeke: vroeg-Romeinse legerplaats

In de vroeg-Romeinse tijd bevond zich te Velzeke een legerplaats die een defensief systeem had bestaande uit spitsgrachten, een aarden wal en een houten palissade. Hoogstwaarschijnlijk werd het opgericht ten tijde van keizer Augustus. Het diende als uitvalsbasis voor ofwel de pacificatie van Noord-Gallië of om het vrije Germanië bij het Romeinse Rijk in te lijven.

Wie een maliënkolder of een platenpantser wil aantrekken of wil weten hoe het er in het Romeinse leger aan toe ging, kan zich inschrijven voor het project Militaria.

De vicus van Velzeke

De vicus van Velzeke is waarschijnlijk gegroeid uit de handelskern die zich bij het legerkamp had gevestigd. Een vicus was een verzamelbegrip dat voor de Romeinen een brede betekenis had, gaande van 'stadswijk' tot wat we nu een 'provinciestad' zouden noemen.

Kenmerkend voor de Velzeekse vicus is zijn langgerekte vorm en open bebouwing. Naast woningen zijn er o.a. bedrijfsgebouwtjes, voorraadkuilen en waterputten terug te vinden. Waarschijnlijk beschikte Velzeke, net als andere vici, ook over een hotel (praetorium) of uitspanning (mansio) voorzien van stallen en een smidse.

Transport

De oorspronkelijke voor militaire doeleinden aangelegde wegen ontwikkelden zich al snel tot slagaders van het handelsverkeer.
Alle wegen leiden naar Rome was geen holle bewering. Al de delen van het rijk stonden met elkaar in verbinding .
Zo vormde de Paddestraat, voor de vicus Velzeke, ooit een onderdeel van een belangrijke weg die Boulogne-sur-Mer met Keulen verbond.
Het uitgebreide wegennet was verbonden met de waterwegen. De havens van Kerkhove en Melden stonden in voor de overslag van goederen van het landtransport naar de Schelde en omgekeerd.
Producten uit het ganse Rijk werden uitgevoerd en vonden hun weg naar het noorden. Anderzijds was onze steek gespecialiseerd in de export van graangewassen, onder andere naar de Rijnlegers.

Economie - Importgoederen

Op de markt van Velzeke kwamen heel wat importproducten terecht. Denk maar aan gebruiksvoorwerpen (vaatwerk, maal- en slijpstenen, …), luxeproducten (terra sigillata, geverniste keramiek, glas, sieraden, …) en allerlei voedingswaren (o.a. wijn, vissaus, olijfolie, …). De internationale handel draaide op volle toeren.

Lokale economische bedrijvigheden

Bij opgravingen werden bovendien sporen teruggevonden van diverse ambachtelijke activiteiten. Zo vestigden zich o.a. timmerlui, meubelmakers, bronsgieters, ijzerbewerkers, leerbewerkers en wevers in Velzeke.

Wie de omvang en de indeling van de Romeinse vicus wil leren kennen, raden we een archeologische wandeling aan.

Landelijke nederzettingen

Naast enkele vici vinden we in Zuid-Oost-Vlaanderen ook tal van agrarische bedrijven die hier naar Romeins model (villa) werden gebouwd. Zij legden zich toe op graanproductie en veeteelt. Tot nog toe werden er een tweehonderdtal in kaart gebracht. Dit toont aan dat Zuid-Oost-Vlaanderen tijdens de Gallo-Romeinse periode een zeer hoge bewoningsdichtheid kende.

Het muntstelsel

Bij opgravingen worden geregeld munten gevonden. De introductie van munten als betaalmiddel hebben we aan de Romeinen te danken. Geld vormde de motor van de handel. De collectie van het museum bezit munten van de republiek tot de late keizertijd.

Kleding en smuk

Het museum beschikt over een uitzonderlijke collectie sieraden. Vooral de mantelspelden of fibulae springen in het oog.

Geneeskunde en hygiëne

In onze hedendaagse maatschappij mogen we ons gelukkig prijzen met de geavanceerde geneeskunde en onze hygiënische normen. Maar hoe zat dat bij de Romeinen?
Opgegraven gebruiksvoorwerpen zoals scheermesjes, een nagelverzorgingsset, oorlepeltjes, spiegels, enz. tonen aan dat de Gallo-Romeinen veel aandacht schonken aan hun lichaamsverzorging. Medische instrumenten tonen aan dat ook de Gallenische geneeskunde hier niet onbekend was.

Dankzij de rondleidingen met educar kunnen de bezoekers zelf dergelijke instrumenten in de hand nemen.

Religie – Goden

De Romeinen waren heel pragmatisch ingesteld op vlak van religie. In hun Pantheon was er plaats voor goden van alle culturen. Zo komt het dat er ook in onze gebieden zowel inheemse, Romeinse als Oosterse goden (mysteriecultussen) werden vereerd.

Heiligdommen

Dat Velzeke ook een belangrijk religieus centrum was, wordt aangetoond door de fana of heiligdommen die in Velzeke zijn opgegraven.

Het dodenbestel

De meest in het oog springende graven zijn ongetwijfeld de grafheuvels of tumuli.
In Zuid-Oost-Vlaanderen echter werden de overledenen meestal bijgezet in een brandrestengraf. De dode werd met zijn persoonlijke bezittingen op een brandstapel gecremeerd waarna men de resten in een individuele of collectieve grafkuil deponeerde. Het was gebruikelijk gegoede burgers met rijke grafgiften ter aarde te bestellen. Lieden van bescheiden afkomst dienden het met eenvoudige giften te stellen.

Watervoorziening

De aanleg en constructie van waterputten (uit steen of hout) is nogmaals een bewijs van het Romeinse vernuft. Nadat een dergelijke put in onbruik raakte, fungeerde deze vaak als afvalkuil. Dit afval vormt een belangrijke bron van informatie over het dagelijkse leven van de Romeinen. In de vochtige omstandigheden onderaan de waterput blijven vergankelijke materialen uitstekend bewaard. Leder en textiel leren ons meer over de kledij. Dierenbotten en tuin- en keukenafval tonen aan wat er werd gegeten. Dankzij vruchten, zaden, stuifmeelkorrels …. kunnen we het toenmalige landschap met zijn fauna en flora reconstrueren.
De belangrijkste vondsten van een stenen waterput uit Velzeke zijn in het museum te zien, net als een reconstructie en dwarsdoorsnede ervan.

Het Gallo-Romeinse interieur

In het museum zijn twee prachtige reconstructies van enerzijds een Gallo-Romeinse keuken en anderzijds een Gallo-Romeinse woonkamer te zien. Alles is gebaseerd op archeologische vondsten dichtbij en veraf. Het geeft ons een unieke blik op de huiselijke woonomgeving van onze Gallo-Romeinse streekgenoten.

Replica's van dergelijke kleinoden worden gebruikt tijdens het Gallo-Romeins kledijproject om de fraaie drapages op hun plaats te houden.